Zo bouwt Heeg een droomwijk op slap veen voor de eigen inwoners: 'Dit wordt een blauwdruk voor de hele gemeente'

Wethouder Michel Rietman op de bouwlocatie. Foto: Niels de Vries

Aan de Skatting in Heeg ligt een zompig, stoppelig poldertje dat schijnbaar voor niks wil deugen. Slappe veengrond, zoals twee derde van Súdwest-Fryslân die kent. Je zou het kunnen afgraven, volstorten met zand en dan stempelen met woningen. Gemaaltje erbij, klaar. Maar dat is niet wat hier staat te gebeuren.

Hoe groot zal het zijn? ,,Zo’n 2,5 hectare, denk ik’’, zegt wethouder Michel Rietman. ,,Vroeger stond hier een zuivelfabriek’’. De Hoop op Zegen werd net geen honderd jaar. Eind vorige eeuw ging de fabriek tegen de vlakte om plaats te maken voor een nieuwe wijk, It Fabryk. Fase 1 met 30 woningen staat er alweer dik twintig jaar.

Met fase 2 wilde het niet lukken. Het dorp dacht volop mee, maar steeds was er wat, vertelt de PvdA-wethouder wonen en waterbeheer: kredietcrisis, bouwcrisis, corona, Didam-arrest.

Tot nu. Er is een ontwikkelaar gevonden en Heeg gaat iets bijzonders beleven. Hier, 1 meter onder NAP, komt een wijk met 40 woningen die qua ambities haar gelijke in Friesland niet kent. Waterbewust, klimaatbestendig, energieneutraal, biobased, rijk aan natuur, circulair, voor smalle en gevulde beurzen, koop en huur, gezond, gasloos, off-grid, deels drijvend en met voorrang voor inwoners van Heeg. Maar gaat het allemaal lukken?

Blauwdruk

,,Deze wijk moet een voorbeeld worden, een blauwdruk voor toekomstbestendig bouwen op veen’’, zegt Rietman. Daar heeft Súdwest-Fryslân bij uitstek belang bij want de grootste gemeente van Nederland ligt voor twee derde op onverteerde plantenresten. Die slappe ondergrond is ook nog eens gesitueerd in de onderste regionen van de badkuip die Friesland is. Precies hier gaan de waterpeilen de komende jaren omhoog.

Dat gegeven, plus de groeiende kans op clusterbuien, materiaalschaarste en energietekorten noopt volgens de PvdA-wethouder tot andere manieren van bouwen.

,,We kunnen onze kop in het zand steken, maar we kunnen ons beter aanpassen.’’ Hij is in zekere zin in houdershand, want de gemeente heeft op dat veen veel grondposities.

Fase 1 (links) is alweer zo'n twintig jaar oud. Veenkracht wordt in het zompige poldertje ernaast ontwikkeld. Foto WindGroep

Even over de klassieke methode, die nog is toegepast in fase 1, hoe ziet die eruit? ,,Je graaft veen weg, kwakt er zand op, ramt er wat palen in en bouwen maar. Na een tijdje krijg je meestal te maken met verzakkingen, waardoor je hoge kosten moet maken voor herstel van wegen en nutsvoorzieningen. Het is een dure methode.’’

Om uit de kosten te komen, vervolgt hij, ,,ga je vooral hele grote, dure villa’s bouwen’’. Rietman wil dat Veenkracht open staat voor rijk, arm en alles ertussenin.

Drijvend wonen

Niet de krant maar het dorp krijg in december als eerste de schetsen van de nieuwe wijk te zien. Maar Hans La Faille van gebiedsontwikkelaar WindGroep in Drachten kan er al behoorlijk veel over vertellen. WindGroep maakte samen met New Living on Water uit Sneek het winnende ontwerpplan, er waren slechts twee concurrenten. ,,Dat zegt wel iets over de uitdagingen in dit project.’’

Het beeld dat hij oproept, laat flinke ontgravingen zien. Daar liggen straks watergangen met drijvende woningen. Twintig stuks ongeveer, maar het kunnen er in samenspraak met het dorp ook meer of minder worden. In elk geval zijn de drijvende huizen verankerd aan vier meerpalen met schuifbare ringen zodat ze probleemloos kunnen meeveren met de waterstanden in de Friese boezem.

Het hadden er vijftig kunnen zijn, als WindGroep meer veen had kunnen afgraven. Maar dat zou conflicteren met de eis van een gesloten grondbalans. Ofwel: afgegraven veen moet binnen het gebied weer toegepast worden. Dat scheelt transport en is duurzaam.

,,We hogen een ander deel op. Daar komen de grondgebonden woningen.’’ Minimaal 1 meter boven het Friese boezemniveau, gefundeerd op schroefpalen van staal. Staal is in principe herbruikbaar, merkt La Faille op.

Eerst even vezelhennep telen

Alle huizen krijgen een dak met zonnepanelen en sedum, vetplantjes die ‘s zomers voor verkoeling zorgen en ’s winters de kou buiten houden. Dat doet ook de gevelisolatie van natuurlijk, recyclebaar materiaal. ,,Waarschijnlijk wordt dat vezelhennep.’’

Bijzonder in dit geval is dat de hennepplanten in de wijk zelf worden geteeld (zolang er niet gebouwd wordt). ,,We moeten nog even kijken of het niet te nat is, en anders zijn er wel velden in de buurt waar het kan.’’ Vezelhennep is een gewas dat ongelooflijk hard groeit. ,,Je zaait het in april en in september is het 2 meter hoog.’’ La Faille gaat niet zelf boeren. Die klus neem Greeninclusive uit Drachten op zich.

Aquathermie

Voor verwarming van de huizen heeft hij zijn zinnen gezet op aquathermie. ,,Heeg werkt aan een collectief warmtesysteem voor het hele dorp. We hopen daarop aan te takken.’’ De warmte wordt onttrokken aan het water in de Hegemer Mar.

Drinkwater zal van Vitens komen. ,,Daar komen we wettelijk niet onderuit.’’ Maar water voor het toilet en de (af)wasmachine komt, als het even meezit, uit de Hydraloop. Dit in Leeuwarden ontwikkelde bio-systeem maakt huishoudelijk afvalwater geschikt voor huiselijk hergebruik.

Zolang leidingwater spotgoedkoop is kan de Hydraloop niet uit, geeft La Faille onmiddellijk toe. Maar in nieuwbouwwijk Hof fan Lemmer leerde hij dat de markt er rijp voor is. Onlangs verkocht WindGroep er tachtig vrije bouwkavels mét de verplichting om een regenwatertank in te graven of een waterrecycle-installatie in huis te nemen. ,,In een oogwenk waren ze weg. Het gaat momenteel heel hard met het waterbewustzijn.’’

Electrische deelauto’s gaan we ook zien in Veenkracht. La Faille deed er ervaring mee op in nieuwbouwwijk Blitsaerd in Leeuwarden. ,,Het moest wennen, maar we zien dat het werkt.’’

Niet alles lukt

,,Er gaat veel lukken’’, zegt La Faille. ,,Maar sommige dingen lukken ook niet’’. Zo gaat off-grid, waarvan de wethouder droomde, hem niet worden. De wijk krijgt gewoon aansluitingen op het stroomnet en de riolering.

,,Je zou gigantische batterijen nodig hebben om de schommelingen van zonne- en windenergie op te vangen. Die moet je bewoners niet willen opdringen.’’ Misschien zijn er over tien jaar geschikte batterijsystemen, overweegt hij.

En de riolering? ,,Tja, pal langs deze wijk loopt een persleiding.’’ Het zou gek zijn daar geen gebruik van te maken, vindt hij. ,,Particuliere waterzuivering is logischer in buitengebieden zonder riolering’’.

De riolering blijft trouwens vrij van hemelwater. Daar is het waterschap blij mee, want rioolwaterzuiveringen werken beter met minder water. De neerslag verdwijnt in de bodem, wordt opgevangen voor gebruik of stroomt af naar de boezem.

Oevers

Je zou in Veenkracht flauwe, natuurvriendelijke oevers verwachten waar het goed toeven is voor planten en waterbeestjes. Die komen er niet. ,,Veen zakt weg. We gaan werken met Prolock-damwanden van gerecycled kunststof. De oever wordt wel natuurvriendelijk ingericht.’’

Schaduw gaat komen van gebiedseigen bomen die tegen natte voeten kunnen. ,,Denk aan de els, de berk, de wilg.’’ Voor een voedselbosje is ruimte, hoewel die niet in de planning staat.

Inwoners van Heeg staan op 1

Hoe garandeert WindGroep dat de sociale opgave wordt gehaald? Rijk en arm moeten er immers terechtkunnen, bij voorkeur inwoners van Heeg. Voor het laatste wijst La Faille opnieuw naar Hof van Lemmer. ,,Die tachtig vrije kavels daar zijn bijna allemaal bij Lemsters terechtgekomen.’’ WindGroep had hen voorrang gegeven. ,,Wat een gemeente niet mag, mogen wij wel’’, zegt La Faille. In Heeg zal het net zo gaan, bezweert hij. Hij belooft sowieso goed overleg met de Hegemers. ,,Participatie vinden we belangrijk.’’

Veenkracht zal vier prijsklassen tellen. Sociale huur, sociale koop, betaalbare koop en luxe koop. Van elk tien. ,,Op de laatste moeten we het verdienen. We hebben luxe watervilla’s laten ontwerpen’’, zegt hij, terwijl hij een artist impression tevoorschijn trekt. ,,Boven wonen, beneden onder de waterlijn slapen.’’ Voor de sociale huur heeft zich een investeerder uit Heeg gemeld, weet de wethouder.

In de luxe watervilla slapen de bewoners onder de waterlijn. Artist impression: New Living on Water

Wat Veenkracht ook wordt, bovenal zal de wijk toekomstbestendig zijn, is de overtuiging van Rietman. ,,We leren hier in het klein hoe we dat moeten aanpakken, zodat we het straks groter kunnen uitrollen.’’ De eerste woningen worden begin 2027 opgeleverd. Zomer 2027 moet alles er staan.